Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ιδρύθηκε στην αρχική μορφή «Σχολείου των Τεχνών» το 1836, σχεδόν συγχρόνως με το κράτος της νεότερης Ελλάδας. Μετεξελίχθηκε (1887, 1917) κατά τα πρότυπα του «Ηπειρωτικού» (Continental) Ευρωπαϊκού συστήματος εκπαίδευσης των μηχανικών, με γερό θεωρητικό υπόβαθρο σπουδών και κανονική διάρκεια πέντε ετών. Το δίπλωμα του Ε.Μ.Π. είναι ισοδύναμο με το “Master of Science” (M.Sc) ή “Master of Engineering” (M.Eng.) του Αγγλοσαξονικού συστήματος σπουδών.
Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Ε.Μ.Π.) είναι ως εκ της φυσικής και νομικής δομής του Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Α.Ε.Ι.). Στα πλαίσια του άρθρου 16 του ισχύοντος Συντάγματος, του άρθρου 1 του Ν.1268/82, της παράδοσης και της ανθρώπινης και υλικοτεχνικής υποδομής του, το Ε.Μ.Π., μέσω της αδιάσπαστης ενότητας των σπουδών και της έρευνας, έχει ως πρωτεύουσα θεσμική συνιστώσα της αποστολής του την παροχή ανώτατης παιδείας διακεκριμένης ποιότητας και την προαγωγή των επιστημών και της τεχνολογίας.
Οι απόφοιτοι του Ε.Μ.Π. υπήρξαν ο κύριος επιστημονικός μοχλός της αυτοδύναμης προπολεμικής ανάπτυξης και μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της χώρας. Στελέχωσαν ως επιστήμονες μηχανικοί τις δημόσιες και ιδιωτικές τεχνικές υπηρεσίες και εταιρείες και κατά γενική ομολογία δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν από τους άλλους ευρωπαίους συναδέλφους τους. Παράλληλα, κατέλαβαν σημαντικές θέσεις δασκάλων και ερευνητών στην ελληνική αλλά και τη διεθνή πανεπιστημιακή κοινότητα.
Η Ανωτάτη Σχολή Χημικών Μηχανικών τυπικά αρχίζει τη ζωή της με τη δημοσίευση του νόμου 980 της 24 και 30-10-1917 και την έκδοση του νομοτελεστικού διατάγματος της 11ης Νοεμβρίου 1917. Η έναρξη το έτος αυτό αποτελεί το επιστέγασμα μιας σειράς γεγονότων, που έδειξαν την αναγκαιότητα της αυτοδυναμίας της Σχολής Χημικών Μηχανικών. Τα γεγονότα αυτά, που ξεκίνησαν ευθύς μετά την ίδρυση του Πολυτεχνείου το 1837, οριοθετούν την περίοδο πριν από την ίδρυση της Σχολής.
Η επόμενη περίοδος αφορά το χρονικό διάστημα από το 1917 έως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ως τρίτη περίοδος της Σχολής Χημικών Μηχανικών μπορεί να θεωρηθεί το διάστημα αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα. Το τελευταίο αυτό διάστημα θα μπορούσε επίσης να χωριστεί σε επιμέρους περιόδους, με βάση σημαντικά συμβάντα στην εξέλιξη της Σχολής. Παρακάτω θα αναφερθούν συνοπτικά τα σπουδαιότερα γεγονότα που χαρακτηρίζουν αυτές τις περιόδους.
Ηδη από το δεύτερο έτος της λειτουργίας του Πολυτεχνείου, το 1839, ο Ξαβέριος Λάνδερερ, ιδιαίτερος φαρμακοποιός του Όθωνα, διορίσθηκε άμισθος διδάσκαλος της Χημείας των Τεχνών στο Σχολείο των Κυριακών. Η Χημεία αναφέρεται ως ένα από τα απαραίτητα μαθήματα του δεύτερου μέρους του προγράμματος (μαζί με την Ιχνογραφία, τα Μαθηματικά και τη Μηχανική), όπου εκπαιδευόταν ένα μεγάλο πλήθος τεχνικών. Σε επιστολή μάλιστα του Φρειδερίκου Τσέντνερ το 1840 προς τη Βασιλική Γραμματεία της Επικρατείας επί των Εσωτερικών, όπου ζητείται η αύξηση του χώρου του Σχολείου, τονίζεται το ενδιαφέρον των φοιτητών για τις επιδείξεις και τα πειράματα του Καθηγητή Λάνδερερ στο μάθημα της Βιομηχανικής Χημείας.
Ο ορισμός της επιστήμης του Χημικού Μηχανικού απασχόλησε κατά καιρούς τη Σχολή. Αποσπάσματα από τη Γνωμάτευση της Συγκλήτου του ΕΜΠ της 22-2-1966, που διατυπώθηκε μετά από εισήγηση της Σχολής, δίνουν το εξής σαφές περίγραμμα:
«… Η εις τους υποψηφίους Χημικούς Μηχανικούς διδομένη θεωρητική, τεχνική και τεχνολογική μόρφωσις αποβλέπει εις το να καταστήση τούτους ικανούς να εφαρμόσουν τας αρχάς των φυσικών επιστημών, της οικονομικής και των ανθρωπίνων σχέσεων εις πεδία, τα οποία ανάγονται απ’ ευθείας εις δράσεις και εις εγκαταστάσεις διεξαγωγής δράσεων, διά των οποίων η ύλη κατεργάζεται, με σκοπόν την αλλαγήν καταστάσεως, περιεχομένου ενεργείας ή συστάσεως, συμπεριλαμβανομένης και της μεταφοράς χημικών δράσεων εκ της εργαστηριακής εις την βιομηχανικήν κλίμακα. Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι η δραστηριότης των Χημικών Μηχανικών δύναται να εκταθεί εις τα ακόλουθα πεδία, τα οποία είναι αλληλένδετα και επικαλύπτονται μερικώς:
- Έρευνα.
- Ανάπτυξις και βελτίωσις μεθόδων.
- Υπολογισμός και αξιολόγησις μεθόδων.
- Μελέτη και υπολογισμός εγκαταστάσεων.
- Κατασκευή εγκαταστάσεων.
- Επίβλεψις παραγωγής και λειτουργίας των εγκαταστάσεων
- Τεχνικαί υπηρεσίαι εργοστασίου (συντήρησις, οργάνωσις, βελτίωσις).
- Πώλησις προϊόντων …».
Αργότερα η Σχολή, στη συνεδρίαση της 19-5-1980, διατυπώνει αναλυτικότερα τον ορισμό του Χημικού Μηχανικού, το αντικείμενο και το έργο του ως εξής:
«Ο Χημικός Μηχανικός αποκτά με τις σπουδές του την μόρφωση και την ικανότητα να εφαρμόσει τις αρχές των χημικών, φυσικών, μαθηματικών και τεχνικών επιστημών, ως και της κοινωνικής οικονομικής και των ανθρωπιστικών επιστημών σε πεδία, που ανάγονται σε διεργασίες μετασχηματισμού της ύλης και χημικές εγκαταστάσεις διεξαγωγής διεργασιών όπου η ύλη υποβάλλεται σε κατεργασία ή επεξεργασία κατά τον ωφελιμότερο (βέλτιστο) τρόπο από πάσης απόψεως (τεχνικής, οικονομικής, κοινωνικής). Παράλληλα με τα ανωτέρω, οι σύγχρονες ανάγκες απαιτούν από τον Χημικό Μηχανικό να επιδιώκει στο έργο του την μέγιστη εξοικονόμηση των πόρων ενεργείας/ύλης και την προστασία του περιβάλλοντος.
Γνωστικό αντικείμενο του Χημικού Μηχανικού είναι, με βάση τα παραπάνω, οι ιδιότητες της ύλης (πρώτων υλών, ενδιαμέσων και τελικών προϊόντων), οι ενεργειακές ανταλλαγές και μετατροπές κατά το μετασχηματισμό της ύλης, οι βασικές διεργασίες κατεργασίας ή επεξεργασίας της ύλης, ο σχεδιασμός και υπολογισμός των εγκαταστάσεων μέσα στις οποίες τελούνται οι διεργασίες, οι μέθοδοι παραγωγής ή επεξεργασίας, ο σχεδιασμός, οι ιδιότητες και οι εφαρμογές των προϊόντων, το οικονομικό και κοινωνικό κόστος της βιομηχανικής παραγωγής ή επεξεργασίας και η αντίστοιχη αξιολόγηση του αποτελέσματος.
Έργο του Χημικού Μηχανικού στην πράξη (στη γνωστική του περιοχή) είναι η έρευνα – ανάπτυξη – βελτίωση προϊόντων, μεθόδων και εγκαταστάσεων, η μελέτη – κατασκευή – λειτουργία-τεχνική εξυπηρέτηση χημικών εγκαταστάσεων, και ο σχεδιασμός – παραγωγή – έλεγχος – διάθεση – εφαρμογές των παραγομένων προϊόντων και υλικών.»
Σε συνεδριάσεις της Γενικής Συνέλευσης της Σχολής Χημικών Μηχανικών, το 1987, στην προσπάθεια αναμόρφωσης του προγράμματος σπουδών, τέθηκε και το θέμα ορισμού του Χημικού Μηχανικού. Ειδικότερα στη συνεδρίαση της 26-3-87 καθορίστηκε μετά από εισήγηση της Επιτροπής Σπουδών ο εξής ορισμός:
Ο Χημικός Μηχανικός (ή μηχανικός διεργασιών) εφαρμόζει τις αρχές των χημικών, φυσικών, μαθηματικών, οικονομικών και τεχνικών επιστημών, σε πεδία που ανάγονται σε διεργασίες ροής των υλικών, μετασχηματισμού της ύλης και εγκαταστάσεις διεξαγωγής διεργασιών όπου η ύλη υποβάλλεται σε κατεργασία ή επεξεργασία κατά τον ωφελιμότερο τρόπο από κάθε άποψη (τεχνική, οικονομική, κοινωνική).
Έργο του Χημικού Μηχανικού στην πράξη είναι η έρευνα – ανάπτυξη – βελτίωση προϊόντων, μεθόδων και εγκαταστάσεων, η μελέτη – κατασκευή – λειτουργία – τεχνική εξυπηρέτηση χημικών εγκαταστάσεων, και ο σχεδιασμός – παραγωγή – έλεγχος – διάθεση – εφαρμογές των παραγόμενων προϊόντων και υλικών.
Με βάση τα παραπάνω, το γνωστικό αντικείμενο του Χημικού Μηχανικού πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής:
- ιδιότητες της ύλης – ενεργειακές ανταλλαγές και μετατροπές κατά το μετασχηματισμό της ύλης,
- βασικές διεργασίες κατεργασίας ή επεξεργασίας της ύλης – σχεδιασμός και υπολογισμός εγκαταστάσεων,
- μέθοδοι παραγωγής ή επεξεργασίας – σχεδιασμός, ιδιότητες και εφαρμογές προϊόντων – διοίκηση και πληροφορική – οικονομικό και κοινωνικό κόστος της βιομηχανικής παραγωγής ή επεξεργασίας και η αντίστοιχη αξιολόγηση του αποτελέσματος,
- μέγιστη εξοικονόμηση πόρων ενέργειας / ύλης,
- προστασία περιβάλλοντος και βιομηχανική ασφάλεια και υγιεινή.
Ο Χημικός Μηχανικός καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα δραστηριοτήτων που διαρκώς γίνεται ευρύτερο. Οι επαγγελματικές δυνατότητες μπορούν να διαχωριστούν ως εξής:
- Απασχόληση σε βιομηχανικές παραγωγικές διαδικασίες (χημικά, πετρελαιοειδή, αέριο, χαρτί, φαρμακευτικά, τρόφιμα, κεραμικά, υφάσματα, πλαστικά κ.α.)
- Τεχνικές συμβουλές και προώθηση πωλήσεων προϊόντων, επιχειρησιακή έρευνα
- Δημόσια Διοίκηση – Δημόσιοι Οργανισμοί.
- Μελέτες, σχεδιασμοί, κατασκευές.
- Έρευνα, εξέλιξη και προσχεδιασμένες ιδιότητες νέων προϊόντων.
- Εκπαίδευση, ιδιαίτερα στην Ανώτατη και Ανώτερη βαθμίδα.
- Ελεύθεροι επαγγελματίες.
Υπάρχουν ακόμη επαγγελματικές δυνατότητες, εκτός από τις παραπάνω κλασικές, που μπορούν να ενταχθούν στο φάσμα των δραστηριοτήτων του, όπως Οικολογική Τεχνολογία, Περιβαλλοντική Μηχανική, Προγραμματισμός, Ασφάλεια και Συντήρηση έργων, Πληροφορική, Βιοφυσική και Βιοχημική Μηχανική.
Το επάγγελμα του Χημικού Μηχανικού επεκτείνεται, αποκρινόμενο στην αναγνώριση ότι η Χημική Μηχανική παίζει καθοριστικό ρόλο στην ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας. Από την παραγωγή ενέργειας μέχρι την παραγωγή τροφίμων, καταναλωτικών αγαθών μέχρι φάρμακα (όλα παραγμένα με αξιοβίωτες μεθόδους) η Χημική Μηχανική αναγνωρίζεται πλέον όλο και πιο πολύ ως επιστήμη και πρακτική «χωρίς σύνορα».
Οι προοπτικές και το μέλλον του Χημικού Μηχανικού απασχόλησαν σοβαρά τη Σχολή και το 1999 αναγνωρίστηκε ότι πρέπει να δοθεί έμφαση στην εκπαίδευση σε θέματα όπως: Διοίκηση και Οικονομικά, Ασφάλεια και Υγιεινή, Έλεγχος και Ρύθμιση Διεργασιών, και Ποιότητα και Έλεγχος προϊόντων και διαδικασιών και τέθηκαν οι εξής προτεραιότητες:
- Σχεδιασμός και Παραγωγή Υλικών υψηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας
- Χημεία και Τεχνολογία τροφίμων
- Βιοτεχνολογία
- Τεχνολογίες και Διαχείριση της Ενέργειας και του Περιβάλλοντος
- Ανάπτυξη τεχνολογιών για τη συντήρηση και την ανάδειξη της πολιστιστικής κληρονομιάς
- Πληροφορική και προϊόντα της.
Η έρευνα θα εξακολουθεί να είναι ένας αυξανόμενης σημασίας τομέας απασχόλησης, ενώ η χρήση Η/Υ θα παίζει συνεχώς σημαντικότερο ρόλο στην ανάλυση και ερμηνεία δεδομένων, στο σχεδιασμό, τον έλεγχο και τον αυτοματισμό των βιομηχανικών εγκαταστάσεων.
Σήμερα θεωρείται στρατηγικής σημασίας να τεθεί «η Χημική Μηχανική στην Υπηρεσία της Αειφόρου και Βιώσιμης ανάπτυξης (Sustainable Development) με κέντρο τον άνθρωπο». Με βάση τις τεχνολογικές εξελίξεις διαφαίνεται ότι πεδία όπως η Βιοτεχνολογία, η Νανοτεχνολογία, η Αειφορία και Αξιοβίωτη Χημική Τεχνολογία θα προσελκύσουν το Χημικό Μηχανικό στα επόμενα χρόνια.